Οικότοποι

Λιβάδια Ποσειδωνίας οι «πνεύμονες της θάλασσας»

Το θαλάσσιο Αγγειόσπερμο Ποσειδωνία (Posidonia oceanica) είναι είδος ενδημικό και εμβληματικό της Μεσογείου. Όπου οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, αναπτύσσεται σε εκτεταμένα υποθαλάσσια λιβάδια, συχνά αποκαλούμενα και «πνεύμονες της θάλασσας». Θεωρούνται ενδιαιτήματα υψηλής προτεραιότητας, βάσει της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/EOK που προβλέπει τη δημιουργία Ευρωπαϊκού δικτύου περιοχών ειδικής περιβαλλοντικής διαχείρισης (Natura 2000) για την προστασία τους.

 © Michel Gunther/WWF-Canon

Η σημασία τους είναι τεράστια! Πρόκειται για ένα μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα με παραγωγικότητα εφάμιλλη αυτής των δασών του Αμαζονίου και των παράκτιων υγροτόπων. Δεσμεύει σημαντικές ποσότητες CO2, εμπλουτίζει τα νερά και την ατμόσφαιρα με οξυγόνο, παρέχει καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για πολυάριθμους θαλάσσιους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και πολλά εμπορικά είδη και προστατεύει το βυθό και τις ακτές από τη διάβρωση.

Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας αναπτύσσονται εξαιρετικά αργά, μόλις μερικά εκατοστά το χρόνο και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, κάποια από αυτά έχουν  ηλικίες χιλιάδων ή και δεκάδων χιλιάδων χρόνων! Τα συναντάει κανείς σε  ρηχούς ομαλούς βυθούς, ενώ σε συνθήκες εξαιρετικής διαύγειας μπορούν να ξεπεράσουν ακόμα και το βάθος των 40 μέτρων.

Η ευάλωτη Τραγάνα

Το Αιγαίο κρύβει έναν από τους σημαντικότερους, εξαιρετικά ευάλωτους αλλά και λιγότερα γνωστούς οικοτόπους της Μεσογείου, τις εντυπωσιακές τραγάνες. Γνωστοί και ως ροδολιθικοί πυθμένες, αναπτύσσονται συνήθως σε αμμολασπώδεις βυθούς, σε βάθη 30-90 μέτρων, όπου βρίσκουν ιδανικές συνθήκες διαβίωσης τα σκιόφιλα τραγανά (ενασβεστωμένα) ροδοφύκη. Οι ιδιαίτεροι αυτοί βιότοποι χαρακτηρίζονται από υψηλή βιολογική και λειτουργική ποικιλότητα και διαμορφώνουν ένα σύνθετο, πλούσιο και ποικιλόμορφο παζλ ζωής.

Εξαιτίας του σχετικά μεγάλου βάθους στο οποίο συναντώνται (συνήθως >30μ) αλλά και της ελάχιστα γνωστής οικολογικής και οικονομικής σημασίας τους, τα οικοσυστήματα αυτά παραμένουν άγνωστα και αχαρτογράφητα στη χώρα μας. Έρευνες στον Ατλαντικό έχουν δείξει ότι παρέχουν καταφύγιο, πεδίο αναπαραγωγής και τροφή σε οργανισμούς όπως χτένια, αχινούς, αστερίες και νεαρούς μπακαλιάρους, αστακούς, συναγρίδες, στήρες, μπαλάδες, φαγγριά, μπαρμπούνια, σκορπίνες και λυθρίνια.

Οι απροσπέλαστες θαλάσσιες σπηλιές

Ένας σημαντικός χερσαίος οικότοπος είναι οι καλά προφυλαγμένες παράκτιες θαλάσσιες σπηλιές που βρίσκονται σε δυσπρόσιτες παράκτιες ή νησιωτικές τοποθεσίες. Οι σπηλιές μπορεί να έχουν μια ή και περισσότερες εισόδους πάνω ή και κάτω από την επιφάνεια του νερού και κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι καταλήγουν σε παραλία με άμμο, βότσαλα ή επίπεδο βράχο. Η ύπαρξη κατάλληλων χερσαίων ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής σε μια περιοχή θεωρείται παράγοντας πολύ μεγάλης σημασίας, καθώς αποτελούν απολύτως απαραίτητα καταφύγια για την αναπαραγωγή, άρα και την επιβίωση της Μεσογειακής φώκιας.

Οι θαλάσσιες σπηλιές είναι ελάχιστα μελετημένες σχετικά με τη βιολογία τους, εξαιτίας του δυσπρόσιτου των περιοχών που βρίσκονται, και αποκαλύπονταιι σε λίγους τολμηρούς ερευνητές και εξερευνητές.  Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα βιολογικές και γεωλογικές ερευνητικές αποστολές που πραγματοποιήθηκαν σε μικρά αλλά και πολύ μεγάλα βάθη, αποκάλυψαν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα είδη που κατοικούν μέσα σε σπηλιές είναι κυρίως σκιόφυλλα (προτιμούν το σκοτάδι) και παρουσιάζουν αρκετές βιολογικές ιδιομορφίες επειδή έχουν προσαρμοστεί σε ένα τόσο αφιλόξενο περιβάλλον αποκομμένα από το φως του ηλίου. Οι πιο κοινοί κάτοικοι των θαλάσσιων σπηλιών είναι τα σφουγγάρια, τα κοράλλια, τα καρκινοειδή και τα βρυόζωα.

Οι σπηλιές, υποβρύχιες ή ημιυποβρύχιες, είναι απαραίτητες για τη Μεσογειακή φώκια αφού τις χρησιμοποιούν για να ξεκουραστούν, να γεννήσουν και να γαλουχήσουν τα νεογνά τους. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες καταγραφές η Γυάρος έχει δεκάδες σπηλιές τις οποίες χρησιμοποιεί ο τοπικός πληθυσμός της Monachus monachus.

Ποσειδωνίες, τραγάνες και θαλάσσιες σπηλιές, είναι οι πιο σημαντικοί οικότοποι της Γυάρου και του ευρύτερου θαλάσσιου περιβάλλοντος που τη περιβάλλει. Παρόλα αυτά η ανεξέλεγκτη ανθρώπινη παρέμβαση και οι παράνομες δραστηριότητες απειλούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα, τα είδη που ζουν σε αυτά, τον τοπικό πληθυσμό της Μεσογειακής φώκιας και συνολικότερα τις οικοσυστημικές υπηρεσίες που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον.